Ölüm cezası bir devletin yine o devlet tarafından ölçütleri belirlenmiş bir suçun karşılığı olarak mahkûmun hayatına son verilmesidir. Ölüm cezası; suçu cezalandırmak, siyasi ve dini aykırılıkları bastırmak amacıyla geçmişte genellikle toplum tarafından kullanıldı. Tarihsel olarak ölüm cezaları sıklıkla işkence eşliğinde gerçekleşti ve halka açık olarak yapıldı. Türkiye’de ise ölüm cezası kanunun getirilmesi tartışması 15 Temmuz 2016’da gerçekleşen darbe girişimiyle yeniden alevlendi ve son zamanlardaki çocuk istismarı haberleriyle de hız kazandı. Türkiye’de bu tartışma devam ederken dünya ölüm cezası uygulamasıyla ilgili birkaç veri hazırladık.
DÜNYA GENEL
- Dünyada şu anda 56 ülkenin kanunlarına ölüm cezası yer alıyor.
- Bunlar genellikle Asya, Afrika ve Ortadoğu’da yer alan ülkelerden oluşuyor.
- Bu ülkelerden 30’u ise kanunlarında ölüm cezası yer almasına karşın son 10 yılda hiçbir infaz olayı gerçekleştirmedi. Rusya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Tunus, Morokko ve Cezayir bu ülkelerden bazıları.
- Avrupa kıtasında ise kanunlarında ölüm cezası bulunan ve bunu uygulayan tek ülke Belarus.
- Brezilya, Peru, Şili, Kazakistan ise ölüm cezasını sadece savaş zamanlarında işlenen ciddi suçlar için saklı tutan 7 ülke arasında yer alıyor.
Fransa: 1981 yılından bu yana ölüm cezası kanunlarında yer almıyor.
ABD: Ölüm cezası kanunlarında yer alıyor ve her yıl 30’un üzerinde infaz gerçekleşiyor.
İsveç: 1972 yılından beri kanunlarında ölüm cezası yer almıyor.
Hollanda: 1982 yılından beri kanunlarında ölüm cezası yer almıyor.
İran: Kanunlarında ölüm cezası yer alıyor ve her yıl ortalama 250’nin üzerinde infaz gerçekleşiyor.
Irak: Kanunlarında ölüm cezası yer alıyor ve her yıl ortalama 50’nin üzerinde infaz gerçekleşiyor.
Suriye: Kanunlarında ölüm cezası yer alıyor ancak Uluslararası Af Örgütü savaş nedeniyle kanun uygulamasını doğrulayamıyor.
Suudi Arabistan: Kanunlarında ölüm cezası yer alıyor ve 2016 yılında 154’ün üzerinde infaz gerçekleşti.
Rusya: Ölüm cezasını kanunen koruyor ancak son 10 yılda hiçbir infaz olayı gerçekleşmedi.
Kanada: 1998 yılından bu yana ölüm cezası kanunlarında yer almıyor.
Belarus: Avrupa’da hala kanunlarında ölüm cezası uygulaması yer alan tek ülke.
AF ÖRGÜTÜ DETAYLARI
- Uluslararası Af Örgütü’nün raporlarında dikkat çektiği bazı ülke ve detaylar var.
- Uluslararası Af Örgütü Güney Sudan, Vietnam ve İran gibi ülkelerde birden fazla infazın olduğundan emin olduğunu, ancak bir rakam oluşturamayacağını söylüyor.
- Diğer yandan Çin, Uluslararası Af Örgütü’nün ülkedeki ölüm cezası uygulamasıyla ilgili tahmin ettiği rakamların ülkenin gizliliğine yönelik bir meydan okuma olduğu gerekçesiyle bu verileri 2009 yılında yayınlamayı durdurdu. Çin, bu rakamları devlet sırrı olarak sınıflandırmaya devam ediyor. Uluslararası AF Örgütü ise raporlarında Çin’in dünyanın en yüksek ölüm cezası uygulayıcısı olduğunu ifade ediyor.
- Ayrıca Uluslararası AF Örgütü Suriye gibi savaşın devam ettiği ülkelerde savaş nedeniyle ölüm cezası uygulamasını doğrulayamadıklarını ve herhangi bir veriye ulaşamadıklarını belirtiyor.
ENLER
- Bütün bunlarla beraber 2007 yılından bu yana dünya genelinde 10 binin üzerinde infaz olayı gerçekleşti.
- En çok infaz olayının gerçekleştiği ülke ise Çin. Çin’i İran takip ediyor.
- Yine dünya üzerinde son 10 yılda en çok infazın gerçekleştiği yıl 2008. Buna karşılık son 10 yılda en az infazın gerçekleştiği yılsa 2010.
- Ayrıca dünya genelinde ölüm cezası uygulaması en çok Müslüman ülkelerde bulunuyor.
TÜRKİYE HAKKINDA
- Türkiye’nin ise 2004 yılından beri kanunlarında ölüm cezası yer almıyor. Bu sonuca ise şöyle varıldı:
- Türkiye ölüm cezasının kaldırılmasını öngören Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6. Protokol’ü 15 Ocak 2003 tarihinde imzaladı.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi, 26 Haziran 2003 tarihinde bu protokolün onaylanmasını uygun buldu.
- 2004 yılında ise 13. Protokol imzalandı. 7 Mayıs 2004 tarihinde gerçekleştirilen anayasa değişikliği ile de anayasadan ölüm cezasının kalıntıları tamamen ayıklandı. Arkasından yasalardan da çıkarıldı.
- Bunun öncesinde ise Türkiye’de 1920 ile 1984 yılları arasında 15’i kadın toplam 712 kişi idam edildi. İstiklal Mahkemeleri kararlarıyla idam edilenler bu sayıya dahil değil.
- 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Başbakan Adnan Menderes ile bakanları Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edildi.
- 12 Mart 1971 muhtırasından sonra mecliste “3-3” bağırışları arasında Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idamına onay verildi.
- 12 Eylül 1980 darbesinden sonra da “ölüm cezasının yerine getirilmemesinde kamu yararı görülmediğinden” 50 kişi infaz edildi.
- Türkiye’de son olarak 1984 yılında 80 darbesinin etkisiyle İlyas Has ve Hıdır Aslan idam edildi.
- Bu idamlardan sonra Meclis hiçbir idam dosyasını görüşmedi.
- Öcalan 29 Haziran 1999’da “silahlı terör örgütü kurmak ve yönetmek” suçuyla idama mahkûm edilmişti, ancak ölüm cezasının kaldırılmasından daha sonra bu ceza ağırlaştırılmış müebbet hapse çevrildi.
Türkiye’de kanunlarına getirilip getirilmesi tartışılmaya devam ederken, dünyada ise ölüm cezası gerçeği gelişmiş veya gelişmemiş ülke ölçütü olmaksızın hala varlığını korumaya devam ediyor.
Kaynak: Uluslararası AF Örgütü, BBC Türkçe
